E kar chakruok...

Nying kitabu mokwongo mar Muma, Chakruok, tiende ni chak gimoro. Sura ariyo mokwongo nyisowa ni Nyasaye ne ochueyo Piny ngima, sulwe, kod pinje mamoko ma nitiere kwond mopigore. Nochweyo gigo duto mangima, mantie kod maneosebedo. Chwech Nyasaye maberie moloyo ne en dhano. Dhano berie moloyo nikech ne ochueye e kido mar Nyasaye. (nee Chakruok 1:26-27).

Adam kod Eva.

Sura mar adek mar Muma nyiso kaka richo nodonjo e piny. Adam kod Eva, dichwo kod dhako mokwongo. Noketi e tem mar yie ni Nyasaye nowuondogi. Bang kane giseyie kuom miriambono, ne giparo ni ginyalo chalo gi Nyasaye. Kane Nyasaye oneno ni gisebalo, Adam kod Eva ne ok ochako obedo gi winjruok maber mane gin go gi Nyasaye kendo. Richo nopogogi kod Nyasaye. Kendo kamano e kaka osebedo gi dhano duto mak mana ng’at achiel kende chakre ndalogo; waduto wasepogore mabor gi Nyasaye nikech richo.

Sura mar ang’wen kod abich dhiyo nyime gi sigana malit mar kaka dhano ne medo mana rochore. Nyasaye ne pok ochiwo chikene mag dago ngima maler e ndalogo. Kendo jii ne timo mana dwarogi. Piny duto ne opong’ kod njore gi timbe anjao. Kane Nyasaye oneno kaka dhano mane ochueyo e kido machal kode oserochore, nobedo gi lit nikech nochueyo chuech mane nyalo bedo gi tim machal kamano.

Nowa

Kane Nyasaye rango chwechne ma joricho, noyudo ng’at achiel mane wuotho gi Ruoth, Nowa, Nyasaye noseng’ado ni obiro tieko jokadhano duto kendo ochak manyien kod Nowa gi joode. Sura mar auchiel nyaka aboro mar kitabu mar Chakruok nyiso kaka Nyasaye nonego joka dhano duto kod ataro. Koreso mana Nowa kod chiege gi yawuotgi adek kod mondegi.

Sura mar ochiko nyaka apar gi achiel mar kibatu mar Chakruok nyisowa kaka piny nochako opong’ bang’ ataro kokadho kuom yawuot Nowa ma gin Shem,Ham kod Jafeth. E giko mar sura mar apar gi achiel, ikelonwa sigand ng’at achiel marahuma, jal ma Nyasaye wuon wacho ni biro bedo wuon oganda ma noluong ni joge owuon.

Abram

E kitabu mar Chakruok, Muma wuoyonwa kuom kwan jogo mane “owuotho kod Nyasaye” kaka Nowa. Wuotho kod Nyasaye dwaro yie. Yie maonge kiawa ni Nyasaye biro timo duto mosesingo. Nokawo yie maduong’ mondo Nowa oyie ni Nyasaye biro tieko oganda duto kokadho kuom ataro kendo kuom luwo chike Nyasaye mondo oger yie (yie maduong’). Kata ka jii duto ne ochaye e kinde mane otiyoe. E kitabu mar chakruok apar gi ariyo. Wapunjore kuom jal moro ma Nyasaye ne dhii dwaro mondo obed gi yie maduong’: Abram.

Nyasaye ne odwaro gima duong’ moloyo kuom Abram. (bang’e Nyasaye noloko nyinge mi obedo Ibrahim). Ne ochiko Ibrahim mondo owuog thurgi mondo odhi kuma pok nosedhie, kuma nokiae kata ng’at achiel. Kendo Kuom winjone wach, Nyasaye nogolo singo ariyo ni Ibrahim:

1. Ne obiro chiwo piny mar Kanan (ma sani waluongo ni Israel) ni Ibrahim kod Nyikwaye.
2. Ni oganda maduong’ nowuog kuom nyikwa Ibrahim.

E pach Ibrahim, singruokgi ne nigi gik mamiyo gibedo matek. Piny mar kanan ne nigi oganda moko ma noyudo osedakie, pende Ibrahim kod chiege ne onge nyithindo. Kendo Chieg Ibrahim ma en Sarai, ne osetii ahinya ma ok onyal mako ich. Kata kamano, Ibrahim ne nigi yie, omiyo en kod joode duto nowuok ka gichomo piny mar Kanan.

Ka isomo sigand Ibrahim e sura ma 12-13 e kitabu mar Chakruok, ibiro neno ni yie mar Ibrahim ne ok ler chutho. Kinde moko notimo dwarone owuon kar rito Nyasaye kod kinde Nyasaye. Kata kamano wasomo e kitabu mar Chakruok 15:6 “Ibrahim noyie kuom Nyasaye, kendo Nyasaye ne okwane kaka ng’at makare”.

Kata sama Weche ok yot, kata sama ok wanyal NENO yoo, Nyasaye jiwowa ni wabed gi yie kuome.

Mana kaka Nyasaye nosesingo. Sarai Nonyuolo wuowi, Sarai kod Ibrahim nochako nyathino ni Isaka. Sarai nomor ahinya kuom yudo nyathi kata obedo ni ike noseniang’.

Kane Isaka osebedo mang’ongo kendo onyombo, nobedo gi wayuoyi ariyo, Jakobo kod Esau. (Chakruok 25:19- Chakruok 30) Jakobo nonyuolo yawuoyi apar gi ariyo (inyalo neno nyingegi e Chakruok 35: 23-26). Nyinge yawuoyi gi ema ne obedo nyinge dhoudi mag Israel. (Nyasaye ne oloko nying’ Jakobo obedo Israel, Chakruok 35:10). Kokadho kuom yawuoyi apar gi ariyogi, Nyasaye nochopo singruokge mane osemiyo Ibrahim mar loso oganda maduong’ kowuok kuome.

Musa

Achiel kuom yawuot Jakobo, Josef, nodhi e piny mar Misri kendo nobedo jatelo maduong’ e od ruoth Farao (inyalo somo wachni e kitabu mar Chakruok 37-50; en sigana mabor, to kata kamano omit somo). E giko, owete Joseph apar gi achiel duto bende nodhii e piny Misri. E kinde mane Josef pod ngima, joodgi nodak maber nikech tudruok mane en godo kod Farao.

Bang’ thoo Josef, tieng’e moko nokadho, kendo Farao moro nodonjo e loch mane okong’eyo ni josef noseyudo ng’uono kowuok kuom jokaruoth. Farao manyienni noneno ni Jo-Yahudi (Jo-Israel niluongo bende ni Jo-yahudi) nosemedore e kwan. Mano nomiyo obedo gi luoro ni dipo ka chieng’ moro giloko lochne. Kuom mano noloko Jo-Israel duto (jo-Yahudi) obedo wasumbini e dala mar Misri.

E kibatu mar Wuok 2:23, Muma nyisowa ni Jo-Israel nosandore ahinya kaka wasumbini mag Misri. Negiyuok ni Ruoth mondo oresgi, kendo Nyasaye nowinjogi. Noyiero ng’ato koa kuom Jo-Yahudi mondo otigodo e reso Jo-Israel owuog e sand. Nying’ jalno ne en Musa.

Kopogore gi Ibrahim, mane owinjo luong’ mar Nyasaye. Musa notemo kwayo Nyasaye ni mondo oti gi ng’at mor machielo. (Wuok 4:1-14) Nyasaye nonyiso Musa ni tijno en ema obiro timo to ok Musa. En ema me odhi chuno luet Farao weyo Jo-Hibrania. Musa to ne dhi bedo mana jaote Nyasaye.

E piny Misri, nilamo nyiseche mang’eny—kido—to ok Nyasach Ibrahim, Isaka kod Jakobo. Kane Musa okwongo dhii ir Farao. (Wuok 5), Farao nochayo: ‘Ruoth to en ng’a, ma onego amiye luor?’

Musa nochako odok ir Farao gi kwayo mar ariyo mondo onyal gonyo joyaudi ma wasumbini. E kinde ni, Musa nobiro gi siem moya kuom Nyasaye. Ka Farao ditamre gonyo Jo-Israel, Nyasaye nedhii kelo sand ochiko kuom Misri. Sand mag kethruok, tuo kod mudho. Gima iwuoro, kata bang’ lit ma ikelo gi midhiernigi, Farao ne pod otamore yie kuom teko Nyasaye kendo notamore bende gonyo Jo-yahudi. (Wuok 7:15- Wuok 11).

Ne en mana bang’ midhiero mar apar (Wuok 12) ema Farao noyie gonyo wasumbini mag Misri. Yawuowi makayo mag ute Jomisri nonegi.. kata kamano Nyasaye noreso Nyithi Jo-yahudi makayo ma yawuowi. Nochikogi mondo gineg nyarombo kendo gikir rembe e dhoutgi. Kane malaika mar thoo obiro mondo onegi yawuowi makayo, “nokadho” ute Jo-Israel mane oluwo chik mar kiro remb nyarombo e dhoutgi.

Nyaka chil kawuono, Jo-Yahudi pod timo sawo mar Pasaka higa ka higa mondo gipargo hono mane okonyo omiyo giwuok e tuech.

E bwo telo mar Musa, Jo-yahudi nochako wuoth ka giwuok e piny Misri. Kata bang’ gik moko duto mane otimre e piny Misri e lwet Nyasaye. Farao nochako otemo kendo nyadichiel kendo keto Jo-Yahudi e twech.

Jolweny mag Misri nolawo Jo-Israel nyaka e nam Makwar kagiparo ni giketogi e obadho (Wuok 14). Jo-Israel nochako tetni, to kata kamano Musa nojiwogi mondo gibed gi yie kuom Nyasachgi. Nyasaye nochiko Musa mondo oting ludhe mar wuoth ewi pii, gima iwuoro, pige mag nam makwar nopogore diriyo, kendo noloso yoo motuo mane omiyo gikadho loka morocha. Kane jolweny Farao otemo kadho ka gitiyo gi yorno, pige ariyogo noduogo moriwore kendo noumogi giduto. E giko, Jo-Israel nowuok e piny Misri kendo nogonygi e tuech.

Kendo mana kaka Nyasaye nosenyiso Musa e kinde mane oluonge mokwongo, ne en bad Nyasaye Marahuma ema notimo gigo duto.

Chike Apar

Kaka ne waneno e sigand ataro malich, Nyasaye pok nochiwo chikene ni dhano. Kane Jo-Yahudi ochako wuodhgi ka gidhi e piny mane Nyasaye osingo ni Ibrahim kod nyikwaye. Nyasaye nochiko Musa mondo otweny e wi got Sinai. Kanyo, iro noumo got mondo ogeng’ nyithi Israel kuom duong’ malich mar Nyasaye. Kendo Musa nokao chike elo joge (Wuok 20:1-17).

Kata obedo ni Jo-Israel ne ok nitiere e twech e piny Misri kendo,Mano ne ok nyis ni ne gionge gigo maricho moluorogi. Sigand wuodhgi nyaka e piny mane Nyasaye osingonigi nokawo higni prang’uen.

Yie mar Jo-Israel ne yomyom; kendo kinde ka kinde negibedo gi kiawa ka Nyasaye biro resogi. Ne giwito yie e kinde moko, kendo negiwuoyo kuom dok e piny Misri. Kendo marachie moloyo, negiloso kido mi gilamo nikech ne gin gi kiawa kuom Nyasaye ahinya.

Sigand thoo Musa ondiki e sura mar 34 e kitabu mar Rapar Mar Chik. E kitabu mar Rapar mar Chik ema Nyasaye yange chike mane osechiwo e got mar Sinai. Onyiso kaka jii onego obedi e kindgi giwegi kendo kaka onego gilam Nyasaye.